2. آیه (اصلاح رفتار فردي پیش شرط تأثیرگذاري رفتاري بر دیگران است)
اشاره
أَ تَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَ وْنَ أَنْفُسَ کُمْ وَ أَنْتُمْ تَتْلُونَ الْکِتابَ أَ فَلا تَعْقِلُونَ آیا مردم را به نیکی (و ایمان به پیامبري که صفات او
آشکارا در تورات آمده) دعوت میکنید، اما خودتان را فراموش مینمایید با این که شما خودتان کتاب (آسمانی) را میخوانید،
آیا هیچ فکر نمیکنید؟ ( 44 / بقره)
شرح آیه از تفسیر نمونه
اصولاً یک برنامه اساسی، مخصوصا براي علماء و مبلّغین و داعیان راه حقّ، این است که بیش از سخن، مردم را با عمل خود، تبلیغ
کُونُوا دُعاةَ النّاسِ بِاَعْمالِکُم وَ لا تَکُونُوا دُعاةَ بِاَلْسِنَتِکُم: » : کنند، همانگونه که در حدیث معروف از حضرت امام صادق میخوانیم
از اینجا سرچشمه میگیرد که هرگاه « دعوت عملی » 1) تأثیر عمیق ) .« مردم را با عمل خود، به نیکیها دعوت کنید، نه با زبان خود
شنونده بداند، گوینده از دل، سخن میگوید و به گفته خویش صددرصد ایمان دارد، گوش جان خود را به روي سخنانش
میگشاید و سخن که از دل برخیزد، بر دل مینشیند و در جان اثر میگذارد و بهترین نشانه ایمان گوینده به سخنش، این است که
اَیُّهَا النّاسُ اِنّی وَ اللّهُ مَا اَحُثُّکُم عَلی طاعَۀٍ اِلاّ وَ اَسْبَقُکُم اِلَیْها وَ لا » : خود، قبل از دیگران عمل کند، همانگونه که علی میفرماید
اَنْهاکُمْ عَن مَعْصِ یَۀٍ اِلاّ وَ اَتَناهی قَبْلَکُم عَنْها: اي مردم، به خدا سوگند شما را به هیچ طاعتی تشویق نمیکنم، مگر قبلًا خودم آن را
2) در حدیثی از امام صادق ) .« انجام میدهم و از هیچ کار خلافی باز نمیدارم، مگر این که پیش از شما از آن دوري جستهام
مِنْ اَشَ دِّ النّاسِ عَذابا یَوْمَ الْقِیامَۀِ مَنْ وَصَفَ عَدْلًا وَ عَمِلَ بِغَیْرِه: از کسانی که در روز قیامت، عذابشان از همه شدیدتر » : میخوانیم
3) علماي یهود از این میترسیدند که اگر به رسالت پیامبر ) .« است، کسی است که سخن حقّی بگوید و خود به غیر آن عمل کند
، « نهج البلاغه » -2 .« عَمِلَ » ماده ، « سفینۀ البِحار » - گرامی اسلام صلی الله علیه و آله اعتراف کنند، کاخ ریاستشان فرو ریزد ***** 1
جلد 1، صفحه 75 . (صفحه 15 ) و عوام یهود به آنها اعتناء نکنند، لذا صفات پیامبر اسلام صلی الله علیه ، « نور الثقلین » -3 . خطبه 175
( و آله را که در تورات آمده بود، دگرگون جلوه دادند. ( 1
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
آمده « گندم » به معناي « باء » و به ضمّ « سرزمین و فضاي گسترده » به مفهوم « باء » به فتح ، « نیکی و خوبی » به معناي « باء » به کسر « بِرّ »
مفهومی ، « سَ هْو » گرفته شده و به معناي از یاد رفتن چیزي است که پیشتر معلوم و در یاد بوده است. واژه « نِسْیان » از « تَنْسَوْن » . است
صفحه 60 از 391
است. این واژه، از ریشه « پی در پی آوردن و خواندن » به معناي « تِلاوَت » از « تَتْلُونَ » . است « نِسْیان » فراتر از آن دارد؛ امّا گاه به معناي
به معناي « تَعْقِلُونَ » . جمع آن است « قِرائَت » پیاپی آمدن حروف و ، « تِلاوَت » این است که « قِرائَت » برگرفته شده و تفاوت آن با « تَلی »
است؛ به همین جهت، به پايبند شتر « بازداشتن » است. اصل این واژه، به مفهوم « تَعَقُّل میکنید » یا « خرد خویش را به کار میگیرید »
شما اي دانشوران یهود که به نزدیکان باایمان خویش سفارش میکنید در « أَ تَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَکُمْ » . میگویند « عِقال »
ایمانشان به اسلام پایدار باشند! آیا خود را به فراموشی سپردهاید؟! چرا خود اسلام را بعنوان آخرین پیام نمیپذیرید؟! با این تفسیر،
آمده، در آیه شریفه، ایمان به محمّد صلی الله علیه و آله و کتاب اوست؛ و خدا آنان را « خوبی و شایستگی » که به معناي « بِرّ » واژه
سرزنش میکند که چرا با اینکه میدانند اسلام حق است و پیامی است از جانب خدا و دیگران را به آن تشویق و ترغیب میکنند،
خود در این راه پیشگام نمیشوند؟ ***** 1- از آیه میتوان استفاده کرد که شرط پذیرش تذکرات و راهنمایی والدین و
آنها به گفتههاي خودشان میباشد (مؤلّف). (صفحه 16 ) ابومسلم میگوید: همین « عملی » بزرگترها از محیط خانوادگی، مقید بودن
دانشمندان یهود بودند که پیش از بعثت پیامبر صلی الله علیه و آله ، جامعه عرب را به ایمان به آخرین پیامبر و آیینی که در راه بود،
فرا میخواندند؛ امّا پس از فرارسیدن آن دو، راه حقستیزي در پیش گرفتند. ابن عبّاس در تفسیر آیه شریفه میگوید: آنان دیگران
را به پیروي از کتاب دینی خویش وا میداشتند، امّا خود آن را وا مینهادند. قَتادَة بر آن است که: آنان مردم را به فرمانبرداري از
مَرَرْتُ لَیْلَۀَ أُسْرِيَ بِی » : خدا فرا میخواندند، امّا خود نافرمانی میکردند. از پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله نقل کردهاند که فرمود
عَلَی أُنَاسٍ تُقْرَضُ شِفَاهُهُمْ بِمَقَارِیضَ مِنْ نَارٍ فَقُلْتُ مَنْ هَؤُلَاءِ یَا جَبْرَئِیلُ فَقَالَ هَؤُلَاءِ خُطَبَاءُ مِنْ أَهْلِ الدُّنْیَا مِمَّنْ کَانُوا یَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ
در شب معراج و سیر آسمانی خویش، بر مردمی گذشتم که لبهایشان را با ابزار آتشین میبریدند. از فرشته وحی «. وَ یَنْسَوْنَ أَنْفُسَ هُم
پرسیدم: اینان کیانند و گناهشان چیست؟ گفت: اینان گویندگان و اندرز دهندگانی هستند که خود بدانچه به مردم میگفتند، عمل
در حالی که تورات را میخوانید و صفات و ویژگیهاي آخرین پیامبر را در آن مینگرید، باز هم « وَ اَنْتُمْ تَتْلُونَالْکِتابَ » . نمیکردند
آیا خرد خویش را به کار نمیگیرید؟ در مفهوم این جمله، دیدگاهها متفاوت است: 1. بعضی « اَفَلا تَعْقِلُونَ » . ایمان نمیآورید
گفتهاند: منظور این است که آنچه شما انجام میدهید، به راستی از نظر اندیشمندان کار زشتی است. 2 و برخی میگویند: مقصود
این است که کار شما، کار انسانهاي آگاه و دانا نیست. 3. عدّهاي نیز بر آنند که: خدا شما را بر این شیوه کار، به شدّت کیفر
خواهد کرد. 4 و پارهاي بر این اندیشهاند که: آنچه در تورات آمده، درست است؛ بنابراین، به محمّد صلی الله علیه و آله همانگونه
که نویدِ آمدنش را در کتاب خود خواندهاید (صفحه 17 ) ایمان بیاورید و او را پیروي کنید. یک پرسش: اگر همانگونه که در
قرآن و فرهنگ دینی آمده، دعوت به ارزشها و نیکیها واجب و گاه پاداش آن به اندازه انجام دادن نیکی است، پس چرا خدا آنان
را بر این کار نکوهش میکند؟ پاسخ: سرزنش آنان به این دلیل نیست که چرا دیگران را به نیکیها و شایستگیها فرا میخوانند، بلکه
بدین جهت است که آنان دیگران را فرا میخواندند، امّا خود به گفتارشان عمل نمیکردند؛ و عمل نکردن به شایستگیها و آراسته
نشدن به ارزشها، براي همه زشت و گناه است، بویژه براي فراخوانان به سوي ارزشها؛ به راستی که براي اینان زشتتر و نکوهیدهتر